Sunday, November 3, 2013

შეუცნობელი

ჩეხ მწერალს, მილან კუნდერას, ქართველ მკითხველთან წარდგენა ალბათ არ სჭირდება თუნდაც იმ ერთი, სავიზიტო ბარათის მსგავსი რომანის გამო, რომელსაც "ყოფიერების აუტანელი სიმსუბუქე" ჰქვია. 1975 წლიდან საფრანგეთში ემიგრირებული მწერლის წიგნებში ავტორის პირადი ცხოვრების ტკივილი თითქმის არასდროს იმალება. ასეთი ტკივილისა და სათქმელის წიგნია "შეუცნობელიც", რომელიც კუნდერას ერთ–ერთ საუკეთესო ნაწარმოებად ითვლება. რომანში კუნდერა ემიგრაციისა და პოლიტიკურ თემებს ეხება. წიგნი 2000 წელს გამოქვეყნდა, ქართულ ენაზე კი გამომცემლობა "დიოგენემ" დაბეჭდა.

"შეუცნობელის" მთავარი გმირები 1968 წელს, საბჭოთა ჯარის მიერ ჩეხოსლოვაკიის ექსპანსიის გამო სამშობლოდან გადახვეწილი ადამიანები – ირენა და იოზეფი არიან. კუნდერა გმირების დახასიათებისას, ჩვეულებისამებრ, მენტალურ პროცესებს მიჰყვება, მათ გრძნობებსა და ქმედებებს ფსიქოლოგის თვალით აკვირდება და ხსნის. ეს არის წიგნი ჰომეროსის ოდისევსისეულ (რომელსაც ავტორი არაერთხელ ახსენებს წიგნში) "დიდ დაბრუნებაზე", ანუ სიცოცხლის დასასრულთან შერიგებაზე. სურთ კი კუნდერას გმირებს ეს შერიგება? იქნებ ემიგრანტული თავგადასავლის უსასრულობა ურჩევნიათ?

წიგნი იწყება ჩეხი ემიგრანტის, ირენასა და მისი ფრანგი მეგობრის, სილვის, დიალოგით. მას შემდეგ, რაც ემიგრანტის სამშობლო ოცწლიანი ტირანიისგან გათავისუფლდა, მიმღები ქვეყანა უხერხულად იშმუშნება შეფარებულის მოსაცილებლად. მიმღები ქვეყნის სახეა სილვი, რომელიც ირენას წინ ბილბორდად იქცევა და მას "დიდი დაბრუნების" აუცილებლობას აუწყებს. გაცილებით რბილი ფორმა აქვს ირენას საყვარლის, გუსტავის, მოთხოვნას დაბრუნების შესახებ. გუსტავს მიაჩნია, რომ საყვარელ ქალს სამშობლოში დასაბრუნებლად დახმარება სჭირდება და ცდილობს, გზის გამკვალავი თვითონ იყოს. არავინ სვამს კითხვას, რა ურჩევნია ირენას. უარყოფით პასუხს აქ არ განიხილავენ. ორივე მხარე,  მშობლიურიცა და მფარველიც, არ სცნობს ემიგრანტის ცხოვრების ოც წელს. ისინი მოითხოვენ ამ წლების წაშლასა და წარსულის მომავალთან მიკერებას "ისე, თითქოს მკლავს კვეთენ და მტევანს პირდაპირ იდაყვზე ამაგრებენ; ისე, თითქოს წვივს კვეთენ და ტერფს პირდაპირ მუხლზე უბამენ". 

იოზეფი სამშობლოში დაქვრივების შემდეგ, დანიიდან ბრუნდება. მისი გრძნობები ძალიან ჰგავს ირენას გრძნობებს. მათ ემიგრანტობის ერთნაირი გზა გაიარეს – მსგავსი სიზმრები, შიშები თუ იმედები ჰქონდათ. ეს ორი პერსონაჟი ერთმანეთს ავსებს, როგორც ვაშლის ორი ნაწილი.

წიგნში რამდენიმე ძალიან შთამბეჭდავი სცენაა, მათ შორის – ირენასა და იოზეფის  შეხვედრები ახლობლებთან. სცენები დამოუკიდებლად ვითარდება, მაგრამ ბევრი საერთო აქვთ. ირენას შესახვედრად რესტორანში შეკრებილი მეგობრები მხოლოდ ოცი წლის წინანდელ ირენას ხედავენ, იმდროინდელს, როცა სუფრაზე ჩადგმული ფრანგული ღვინო მათ შორის საზღვარს არ ავლებდა. ამიტომაც არაფერს ეკითხებიან ემიგრაციაში გატარებულ წლებზე. ირენას ტანჯვა ითაკეში დაბრუნებული ოდისევსის ტანჯვას ჰგავს, რომელიც ამაოდ ელოდა თხოვნას: "მოგვიყევი!.."

ირენას მსგავსად, ძმასთან მისულ იოზეფსაც არაფერს ეკითხებიან განვლილი წლების შესახებ. კითხვები მხოლოდ სამშობლოში გატარებულ წარსულსა და გასატარებელ მომავალს ეხება. ძმის ოჯახს ეშინია, რომ იოზეფი ბინის კუთვნილ წილს ან რაიმე ნივთს მოითხოვს, რაც აუტანლად ცივს ხდის შეხვედრას. იოზეფი ახლაც ისეთივე შორეული და არასასურველია უახლოესი ნათესავებისთვის, როგორც წასვლის წინ.

ეს წიგნი, პირველ რიგში, ალბათ იმ ემიგრანტებისთვისაა, რომლებსაც სამშობლოსთან დაკავშირებით ირენასა და იოზეფის მსგავსი იმედები აქვთ. გზავნილი, რომელსაც ავტორი ტოვებს, იმედგაცრუებისგან დაიცავს შინდაბრუნებულებს: "ვისაც უგულოდ ემშვიდობებიან, დაბრუნებისას ბევრს არაფერს უნდა ელოდეს". შინ დარჩენილებს კი იქნებ ემიგრანტებისთვის ნანატრი კითხვა დაასმევინოს: "მოგვიყევი!"