რა ხანია, ბოლოს წაკითხული ორი წიგნის შესახებ ვაპირებ დაწერას, მაგრამ ისევ მოცდა მოუწევთ. ნათქვამია, გადადებული საქმე ეშმაკის არისო და იმ ორი წიგნის საქმეც მგონი ასეთი გახდა. ამიტომ, ახლა დასაწერს აღარ გადავდებ:
ფედერიკო გარსია ლორკას "ბერნარდა ალბას სახლზე" მოვყვები. წიგნად არ წამიკითხავს, რადგან ქართულ ენაზე გამოცემული ეროვნულ ბიბლიოთეკაშიც ვერ აღმოვაჩინე, ამიტომ ინტერნეტში, რუსულ ენაზე მოძიებული და პრინტერზე ამობეჭდილი დავიმგზავრე (ამის გამო პოსტს უცხოური გამოცემის ყდა ერთვის). წაკითხვის სურვილი კი მაშინ გამიჩნდა, როცა თუმანიშვილის თეატრის სპექტაკლის ნახვა გადავწყვიტე. არ მიყვარს, როცა ნაწარმოების წაკითხვამდე ფილმს ან სპექტაკლს ვნახულობ. რეჟისორის ხედვა ძალიან ზღუდავს ჩემს ფანტაზიას.
"ბერნარდა ალბას სახლი" გარსია ლორკას ბოლო პიესაა, რომლის გამოქვეყნებიდან ორ თვეში იგი დახვრიტეს (1936 წ.). ავტორი ირწმუნება, რომ ეს ამბავი ნამდვილია და მან ის "დოკუმენტური, ფოტოგრაფიული სიზუსტით" გადმოგვცა. მე ვიტყოდი, რომ ეს ამბავი ჩვენს სინამდვილესაც ასეთივე სიზუსტით აღწერს. ამ სამმოქმედებიანი პიესის გმირების აბსოლუტური უმრავლესობა ქალია: ბერნარდა ალბა, მისი ხუთი ქალიშვილი, რომელთა ასაკი 20-დან 39 წლამდეა, ბერნარდას დედა, მოსამსახურეები, მეზობლები თუ მათხოვარი. ის ერთადერთი მამაკაციც კი, რომელიც მოქმედ გმირებს აღელვებს, სცენაზე არ ჩნდება. სხვა მამაკაცებისგანაც მხოლოდ ხმები შეიძლება აღწევდეს ბერნანდას სახლში. მოქმედება ესპანურ სოფელში ვითარდება, საწყისი – ბერნარდას მეორე ქმრის დაკრძალვის დღეა. მოსამსახურეების დიალოგი ნათელს ხდის, ცოტა ხანში ვისთან გვექნება საქმე.
ბერნარდას ოჯახი მის და სოფლის მორალურ კოდექსს ეყრდნობა და იცავს. ბერნარდა ავტოკრატია – ყველა მას ექვემდებარება, პირუტყვიც კი (მის გვერდით ადამიანებიც პირუტყვებს ემსგავსებიან). ბერნარდას სახლში ყველა თავისუფლებაზე ოცნებობს, მაგრამ როგორც კი ვინმე თავისუფლად დგამს ნაბიჯს, დანარჩენები საერთო ძალებით უჭრიან გზას. თავისუფლებაზე ოცნებობს ბერნარდას 80 წლის დედა, რომელსაც დღის სინათლის ნახვა ენატრება: მას სურს გათხოვდეს და შვილი გაუჩნდეს – გრძნობდეს ქალურ საწყისს, რომელიც დიდი მონდომებით ჩაუკლეს. საოცრად ამაღელვებელია სცენა, სადაც ის, ბატკნით ხელში, შვილიშვილს გაქცევაში დახმარებას სთხოვს. ბატკანი მისი შვილია – ჯობია ბატკანი იყოს, ვიდრე არაფერი.
"შენ ფიქრობ, რაკი თეთრი თმა მაქვს, არ შემიძლია შვილების ყოლა, მე კი, აი, მყავს შვილები, ბევრი–ბევრი.ამ ბავშვს ექნება თეთრი თმა და მას ეყოლება თავისი შვილი, იმას კი თავისი, და ყველას ექნებათ თოვლივით თეთრი თმა, და ჩვენ ვიქნებით როგორც ტალღები – ერთი, მეორე, მესამე. მერე კი ყველანი დავსხდებით და ჩვენი თეთრი თმა შეერევა ერთმანეთს და ჩვენ ვიქცევით ქაფად" (ჩემი თარგმანი). მარია ხოსეფასთვის ზღვა და ზღვისპირია თავისუფლების სიმბოლო, რომელზეც მხოლოდ ოცნება შეუძლია.
ბებიასგან განსხვავებით, ბერნარდას უმცროსი ქალიშვილი, ადელა, თავისუფლებაზე არა მხოლოდ ოცნებობს, მის მოსაპოვებლად მოქმედებს კიდეც – ის ერთადერთია პიესაში, ვინც ცდილობს შეეწინააღმდეგოს მკაცრ მოთხოვნებს და თავისი ცხოვრების მართვის უფლება ჰქონდეს. მხოლოდ ადელა იმაღლებს ხმას სოფლის წინაშე, რომელიც ლინჩის წესით ასამართლებს თანასოფლელ ქალს, ვინც გაბედა და ბავშვი ქორწინების გარეშე გააჩინა, შემდეგ კი, იმის გამო, რომ დაემალა თავისი "სირცხვილი", შვილის მოკვლა სცადა (გავიხსენოთ ჩვენ ირგვლივ განვითარებული მსგავსი შემთხვევები). საყურადღებოა, რომ სოფელი უპატიებელ ცოდვად მიიჩნევს გაუთხოვარი ქალის თავისუფალ სასიყვარულო კავშირს და საერთოდ არ ახსენებს ბავშვს, რომელსაც სიცოცხლის უფლება სწორედ მათი შეხედულებების გამო წაერთვა.
სოფელში მიიჩნევა, რომ თავისუფალ სიყვარულს მხოლოდ ჩამოსული ქალები
ბედავენ (ამაზე მხოლოდ ჭორაობენ, რადგან მეძავის მომსახურება სჭირდებათ), მექალთანე კაცებიც ადგილობრივები არ არიან, ძირძველი მოსახლეობა
კი პატიოსნების მაგალითია. აქ ძმებს შეუძლიათ ქონების გაყოფის მიზეზით
ერთმანეთს გადაეკიდონ; ამბის გახმიანების შემდეგ კი, შერცხვენილმა ძმამ
მთავარი ჭიშკრიდან შინ შესვლა აუკრძალოს თავს და სახლის უკანა ღობეზე
მიდგმული კიბით ტოვებდეს ეზოს. აქ ერთი და მეორეს მაქმანიანი საცვლის
შეკერვის გამო კიცხავს. აქ ყველაფერი სირცხვილია, ტირილიც კი
მხოლოდ მაშინ შეიძლება, როცა განმარტოვდებიან.
ბერნარდას ავტოკრატობაც საზოგადოებრივი აზრისთვის ანგარიშის გაწევის შედეგია – მას სურს, არ ალაპარაკოს მეზობლები, არავის შეაბღალინოს ოჯახის პატიოსანი სახელი. სწორედ ამიტომ, მის ქალიშვილებს არასდროს მიეცემათ უფლება არათუ იურთიერთონ, შეხედონ მაინც ღობის გადაღმა შეგროვილ მამაკაცებს (ეს მამაკაცები ბერნარდას ქმრის დაკრძალვის დღესაც ვერ გადააბიჯებენ ქვრივის სახლის ზღურბლს).
ამ საზოგადოებაში ქალი თავისუფლებას გათხოვებაში პოულობს – მამაკაცთან ურთიერთობის ნების დართვაში (აქ ელფრიდე იელინეკის "საყვარლები" მახსენდება): მერე რა, რომ "ქალური ბედნიერება" მხოლოდ ორი კვირა გრძელდება; ხოლო ორი კვირის შემდეგ ის შეიძლება სცემონ და შეურაცხყონ, ეს ხომ ბუნებრივია... ქალს კი მორჩილება მართებს. როდესაც პეპე, სოფლის ყველაზე მომხიბვლელი ვაჟი, ბერნარდას სასიძოს სტატუსს იძენს, ბერნარდა შვილის დარიგებას იწყებს:
"ილაპარაკე, როცა თვითონ დაგელაპარაკება, შეხედე, როცა შემოგხედავს და უთანხმოებაც აღარ იქნება".
პიესაში სამი ფერი დომინირებს: შავი, თეთრი და ერთადერთხელ გამკრთალი მწვანე, ისიც ადელას ტანზე. სწორედ ადელაა სიცოცხლის სურვილით სავსე და დარწმუნებით აცხადებს, რომ მოიპოვებს თავისუფლებას. მისი სახელი ესპანურად "წინსვლას" ნიშნავს, თუმცა ეს წინსვლა საზოგადოებრივი აზრის გამო ფერხდება. საზოგადოებას ჩამყაყებული ჭაობი ურჩევნია – ეს მისთვის გაცილებით ორგანულია (ბერნარდას 80 წლის დედა აკი უწოდებს კიდეც შვილიშვილებს ბაყაყებს – არსებებს, რომლებიც ვერასდროს ნახავენ ზღვას).
ფინალი ძალიან შთამბეჭდავია – გამოუსწორებელი ნაბიჯის გადადგმის შემდეგ, რაც უმძიმესი შედეგით მთავრდება, ბერნარდა მხოლოდ სოფელზე ფიქრობს და სახელზე, რომელიც არ უნდა შეიბღალოს. ყველას მოეთხოვება სიჩუმე და ხალხის თვალში სიწმინდის შენარჩუნება. მკვდარსაც კი.
