იესოს სახარება

ჟოზე სარამაგუ რომ ათეისტი იყო, მისი მკითხველებისათვის უცხო ამბავი არ არის, თუმცა მის რომანებში, შესაძლოა, იმაზე მეტად ცხოვრობს მორწმუნეთათვის ნაცნობი ღმერთი, ვიდრე რომელიმე სხვა ავტორის ნაწარმოებში. ის ხუმრობს, ამიწიერებს ღმერთსაც და ეშმასაც, აკრიტიკებს ღვთისმსახურებს და ღვთისმსახურებას, მაგრამ არასდროს ცინიკურად. „იესოს სახარებაც“ ამის დასტურია – შეიძლება ითქვას, მისი შექმნისას მწერალმა ბეწვის ხიდზე იარა და წარმატებით. თუ ვინმე ელის სკანდალურ ტექსტს (როგორი საქმეა – იესოს ცხოვრებაზე ათეისტი წერს), კოვზი ნაცარში ჩაუვარდება. თუმცა, მკითხველსაც გააჩნია. მე მაინც მგონია, რომ მორწმუნე ადამიანი არ უნდა დარჩეს შეურაცხყოფილი ამ მშვენიერი წიგნით, სადაც აღწერილია იოსებისა და მარიამის ოჯახური ცხოვრება, იესოს ჩასახვის ამბავი, მისი ბავშვობა და სიყმაწვილე (რაც გამოტოვებულია სახარებაში), მიწიერი ცხოვრება ვიდრე გაღმერთებამდე – როგორც ჩვეულებრივი, ახალგაზრდა კაცისა, რომელიც  უშვებს შეცდომებს, ვისთვისაც უცხო არ არის ურჩობა ან ბრაზი, განიცდის ვნებას და შეყვარებულია ისე, როგორც ამას რიგითი ადამიანი შეძლებდა. რაც ამ წიგნში დამაკლდა, ქალების გრძნობების, აზრების მეტად წარმოჩენაა – მაგალითად, მარიამის. თუმცა, მეორე მარიამის – მაგდალინელის – სახე გაცილებით გახსნილია.

„იესოს სახარება“ 1991 წელს გამოიცა და გამოცემისთანავე მოჰყვა არაერთგვაროვანი გამოხმაურებები. ვატიკანის გაზეთმა "L'Osservatore Romano" სარამაგუს ვრცელი კრიტიკული წერილი მიუძღვნა, მის ნაწარმოებს „მკრეხელური“ უწოდა და სარამაგუ მწვალებლად შერაცხა. გარდა ვატიკანისა, მწერლის წინააღმდეგ ქვეყნის ხელისუფლებაც გამოვიდა – სახელმწიფო მდივანმა კულტურის დარგში სარამაგუ ევროპის ლიტერატურული პრემიის პორტუგალიელი კანდიდატების სიიდან ამოიღო. თავის მხრივ, მწერალმა სახელმწიფო ცენზურაში დაადანაშაულა და მეუღლესთან ერთად კანარის კუნძულებზე გადავიდა საცხოვრებლად. ეკლესიას და სახელმწიფოს არც შემდეგში დაუკვლია კრიტიკა: 1998 წელს, როცა სარამაგუმ ნობელის პრემია მიიღო (მიიჩნევა, რომ სწორედ ამ წიგნის გამო მიანიჭეს სარამაგუს ნობელის პრემია ლიტერატურაში), ვატიკანმა კვლავ მიუძღვნა გამოხმაურება, მისი გარდაცვალების შემდეგ კი გამოაქვეყნა ნეკროლოგი, სადაც მწერალს "პოპულისტ ექსტრემისტსა" და "ანტირელიგიურ იდეოლოგს" უწოდებდნენ, ხოლო პორტუგალიის პრეზიდენტი მის დაკრძალვაზე არ მივიდა და განაცხადა, რომ ასეთ მწერალს არ იცნობდა, რამაც ათეულ ათასობით პორტუგალიელის გულისწყრომა გამოიწვია.   
თუმცა, ცხადია, მისი რომანის ირგვლივ განსხვავებული აზრიც ჟღერდა: კრიტიკოსებმა "იესოს სახარებას" "ღრმად ფილოსოფიური და პროვოკაციური" უწოდეს, აგრეთვე ჩათვალეს, რომ სარამაგუმ თავისი მხატვრული ტალანტი ყველაზე უკეთ ამ ნაწარმოებში წარმოაჩინა და წიგნი მაგიური რეალიზმისა და სოციალურ-ისტორიული პროზის შესანიშნავი ნიმუშია; სხვათა შორის, კათოლიკურ ეკლესიაშიც ჰქონდათ დადებითი შეფასება. მაგალითად, ლისაბონის კარდინალის სიტყვით, „არ არსებობს გონიერი მორწმუნე, რომელიც ამ რომანით არ აღფრთოვანდება“. 

როიალ-მერი

ჯერ აღმოსავლურ მოტივებზე შექმნილმა ყდამ მიიქცია ჩემი ყურადღება, მერე პირველივე გვერდზე ჩახუჭუჭებულმა წინადადებამ ჩამითრია და „ორ ნიმუტში“, როგორც წიგნის ერთი გმირი ამბობს, გადავწყვიტე, რომ ბოლომდე უნდა გავსულიყავი. არც მინანია.
აბო იაშაღაშვილის „როიალ-მერი“ ერთი ამოსუნთქვით იკითხება. ეს არის ოსმალურ-სპარსულ-რუსულ-ევროპულ-ქართული საკაზმით გაწყობილი, იმდროინდელი ქალაქელების ხასიათებისა და ჩვევების კარგად გადმომცემელი დეტექტიური ამბავი. წიგნის ენა ისევეა დაგვირისტებული, როგორც 125 წლის წინანდელი, შუკა-ბანდებიანი თბილისი, რომელზეც ავტორი გვიყვება. ძალიან მომხიბვლელია ეს აზიური და ალაგ-ალაგ ევროპაშემონაპარი, ფერადი ქალაქი. წიგნის თითქმის ყველა გმირი ძალიან ბევრს დადის – ფეხით, ეტლით, კონკით თუ ველოთი, მხოლოდ მათთვის ნაცნობი შესახვევებით თუ პროსპექტზე გამოსული და შენც, მათ ჩქარ ნაბიჯს ადევნებულს, ნაყროვანების გრძნობა გიჩნდება – გგონია, რომ მაშინდელი დედაქალაქი უკიდეგანო იყო. არადა, მოქმედება სულ რამდენიმე ქუჩაზე ვითარდება და ლაგდება, როგორც ჭადრაკის დაფაზე. მერე იწყებ ფიქრს: ახლა, როცა თბილისი ბევრად ვრცელია, არის კი ისეთი მრავალფეროვანი, როგორც ადრე? ახლაც არაფერი უკვირთ ამ ქალაქში და, როგორ უცნაურადაც არ უნდა გამოიყურებოდე, არაფრით გამოგარჩევენ სხვებისგან? ახლა რა დაფარულ ისტორიებს ინახავს თავის ნაკეცებში? და ეს ისტორიები იტევს კი მთელ მსოფლიოს, როგორც მაშინ?

აქვე, მინდა ნიკო ფიროსმანის "ყაჩაღმა ცხენი მოიპარა" და პ. ჩაიკოვსკის "არაბული ცეკვაც" დავლინკო – თუ წაიკითხავთ წიგნს, – კითხვისას გაჩენილი განწყობებისთვის :)   

კუნძულის შესაძლებლობა

სიცოცხლეში ერთხელ მაინც, ალბათ ყოველ მეორე, ყოფიერებისგან დაღლილ და გულგატეხილ ადამიანს მაინც უნატრია დაძინება და გარკვეული დროის შემდეგ ცხოვრების იმავე პოზიციიდან გაგრძელება, რომელზეც ძილამდე შეჩერდებოდა. როგორც ჩანს, უელბეკსაც. მისი გმირები კუნძულის შექმნის შესაძლებლობას უშვებენ, სადაც ნეო ადამიანებს შეეძლებათ ცხოვრება ზუსტად ისე, ზემოთ რომ ვწერდი. ოღონდ მათი "ძილ-ღვიძილი" მუდმივობას ნიშნავს – უკვდავებას, როგორც ამას ჩვეულებრივი მოკვდავები ვუწოდებთ. ყველა, ვინც ახალ რელიგიას ეზიარება, მიიღებს ბილეთს უსასრულობაში, სადაც, უელბეკის აზრით, მტანჯველი ბავშვობისა და სიბერის პერიოდებზე აღარ დაიხარჯება დრო და ენერგია, ადამიანები შეძლებენ, ზრდასრულებმა და საკუთარ სურვილებსა და რაობაში გარკვეულებმა, განაგრძონ ცხოვრება დაპაუზება-სტარტის რეჟიმში. ამ სიზმარს იმდენად დამაჯერებლად აღწერს, რომ ფიქრობ, ემანდ შენს ირგვლივაც ხომ არ არსებობს ელოჰიმიტური ეკლესია, ხომ არ გაერთიანდე, აამო ხორცს და შესაბამისად სულს და თან თავად გადაწყვიტო, როდის აამოქმედო წასვლა-მოსვლის საკუთარი გრაფიკი. თან ფიქრობ: ასე თუ გაგრძელდა სამყაროს განვითარება, მართლაც რაღაც შეიცვლება, მაგალითად, არსებულ რელიგიებს – რაც ადამიანური ვნებების მამოძრავებელი ძალა და მიმართულებს მიმცემია დღეს, დაჯაბნის ახალი; ფიქრობ, რომ მოძველდა ის დოგმები, რასაც ჯიუტად მისდევენ ადამიანები, ვერ არგებენ თანამედროვე ყოფას და იტანჯებიან ამის გამო. 

უელბეკის მიმართ პროტესტის გრძნობა მიჩნდება, როცა მის ბოლო რომანებში ქალ გმირებს ვეცნობი. ის წერს ორმოცს მიტანებულ ქალებზე, რომლებიც ამ ასაკს, როგორც ფინიშს, ისე აღიქვამენ და მყისიერად კარგავენ სიცოცხლის ინტერესს. მგონია, რომ უელბეკი აჭარბებს, რომ შეუძლებელია 37-ის იყო ყველაზე სექსუალური, მიმზიდველი, რეალიზებული და უცებ, სამ წელიწადში, მოსიარულე ტომრად იქცე – თანაც, არა მხოლოდ ფიზიკურად. მაგრამ ბოლოს თითს ვკაკვავ. ცხადია, არსებობენ გამონაკლისები, მაგრამ რეალურად, ამ სასტიკ სამყაროში, ერთია, შენ რას გრძნობ და მეორე – ბაზარი რა მოთხოვნებს აყენებს. სამწუხაროდ, ყველაზე ლამაზი მცენარეც იწყებს ჭკნობას, როგორც კი მზე და წყალი მოაკლდება, როგორც კი პატრონი – თანამედროვე საზოგადოება – ბნელ კუთხეში მიდგამს და ახალ მცენარეს აირჩევს ფავორიტად. საბოლოო ჯამში, ადამიანებს კლავს მღელვარე ცხოვრებიდან მათი ჩამოშორება, უცებ იმის გამოცხადება, რომ მათი თამაშის დრო ამოიწურა და ახალ სეანსზე აღარ დაიშვებიან.

რამდენიც უელბეკის ახალ რომანს ვკითხულობ, იმდენჯერ ვფიქრობ, რომ ეს ჩემთვის ყველაზე ახლობელია. მერე ხდება ისე, რომ მორიგი რომანი ყველა მანამდელს მავიწყებს. ასე დამემართა "კუნძულის შესაძლებლობის" კითხვისას. ყოფიერების აუტანლობა ყველაზე ნიჭიერად, დამაჯერებლად, სრულიად რეალისტურად, რა თქმა უნდა, მიშელს შეუძლია, აღწეროს. ტკივილამდე მართალია, როცა გვიყვება თანამედროვე ადამიანის მარტოობაზე, სავსე და ამავდროულად ცარიელ ცხოვრებაზე, გულგრლილობაზე, შიშებზე, სიყვარულზე, სიკვდილისკენ სწრაფვასა და მაინც, სიცოცხლის ვერ დათმობაზე. ალბათ აქედან მოდის უკვდავების უშრეტი სურვილიც, აქედან მოდის ძალა, რომელიც მოაფიქრებინებს უელბეკის გმირებს გამოსავალს – თუ როგორ წავიდნენ ისე, რომ არა მეორედ, არამედ მრავალგზის დაბრუნდნენ და თან, გვერდით იყოლიონ ყველაზე ერთგული არსებები. ამავე დროს კი, ჩაუკეტონ კარი და გაერიყონ მათ, ვინც არ იწამეს მათი რელიგია, არ იწამეს ახალი გზა და მხოლოდ წარსულისკენ იყურებოდნენ.

ერთგული არსებები ვახსენე და უცნაურია, ბოლოს წაკითხულ სამ წიგნში, მიყოლებით, ძაღლებზე მხვდებოდა ოდები: რომ ყველაზე ახლობელი და ადამიანისთვის ნამდვილი, უანგარო სიყვარულის გრძნობის განმაცდეველი ძაღლია. ამას წერდა ბეკეტი "მოლოიში",  უელბეკი – "კუნძულის შესაძლებლობაში" და  ქსავიერ დე მესტრიც, რომელმაც თავისი წიგნის ერთი თავი მიუძღვნა ერთგულ მეგობარს.

წიგნიდან დასამახსოვრებელი იყო წერილის, როგორც დამაკავშირებელი ძაფის, ეპოქებს შორის გადებული ხიდის, როლი. წერილების – წმინდა წერილების – წერა თითოეულ ნეო ადამიანს შეუძლია, სადაც ყვებიან საკუთარ გამოცდილებასა და გრძნობებზე, ტოვებენ გზის მანიშნებლებს მეორედ, მეოცედ თუ მეორასედ მოსასვლელი "მესთვის". უელბეკის "კუნძულის შესაძლებლობაც" ასეთი წერილია – თანამედროვე ადამიანის გადაძახილი მომავალში, მისსავე თავთან. მინდა ვურჩიო ამ წერილის გაცნობა მას, ვინც ცხოვრებაში ერთხელ მაინც დაფიქრებულა ცხოვრების არსზე, თავის როლზე, საკუთარ სურვილებზე და თვალი გაუსწორებია მკაცრი რეალობისთვის; მას, ვინც არ დადის ვარდისფერი სათვალით და არც ჩანთაში მოეძებნება ის; ვინც მამაცია, როცა საქმე მიწაზე დგომას ეხება.

მოლოი

რა შემიძლია, სემუელ ბეკეტზე ვთქვა? ან ძალიან ბევრი, ან არაფერი, რადგან შეიძლება ისე შეგბოჭოს, რომ მონდომების მიუხედავად, სიტყვა ვერ გამოტყუო კალამს თუ კლავიატურას. მრავალფეროვანი ორგანიზმებით სავსე ღრმა წყალს ჰგავს ბეკეტი, შენ კიდევ მყვინთავს – ჩადიხარ ფსკერისკენ, აკვირდები, აღმოაჩენ, სწავლობ... მთავარია, სუნთქვა გეყოს. მის ერთ არაჩვეულებრივ წიგნზე, რომელშიც „გოდოს მოლოდინში“, „პირველი სიყვარული“ და „თამაშის დასასრულია“ შესული, დიდი ხანია, მინდა დავწერო, მაგრამ ვერ მოვახერხე. ახლა „მოლოის“ „შევეჭიდები“:

ამ წიგნს უცებ ვერ წაიკითხავ, საკმაოდ მძიმეა, თუ შესაბამისი მოთმინებითა და, ცოტაც, ზემოთ ნახსენებ ღრმა წყლებში ჩაყვინთვის სურვილით არ ხარ შეპყრობილი. ზოგადად, ბეკეტის წიგნები არ არის მარტივი საკითხავი. „მოლოი“ კი განსაკუთრებულია – თავად გმირია განსაკუთრებული და, როგორც რეალურ ცხოვრებაშია რთული შიგნით ჩაბრუნებულ ადამიანებთან ურთიერთობა, ასეა ამ შემთხვევაშიც. ასე მგონია, ექსტრავერტი მკითხველები მოიწყენენ მოლოისთან.

მოლოი გზაზე დამდგარი კაცია – დანიშნულების ადგილი დედის სახლია და უფრო კი დედის წიაღი. მოლოი არაფერზე ფიქრობს და მსჯელობს და, ამავე დროს, ყველაფერზე. საკუთარი სხეული, საგნები თუ ადამიანები, რომლებიც მისი ხედვისა და შეგრძნებათა არეალში ხვდებიან, მოლოის ფიქრებში იფილტრებიან და ამ ფილტრაციის პროცესს ჩვენ ვადევნებთ თვალს. ეს არის საკუთარ თავთან გაბმული დიალოგი. მოლოი, მისივე თქმით, არც მხეცად მოევლინა ქვეყანას და არც კაცად; ისიც არ იცის დანამდვილებით, მისი გვარი მოლოია თუ არა. ის ხვდება ადამიანებს, რომლებიც შესაძლოა თავად არიან მოლოი. სად ნაცვლდება სინამდვილე ბუნდოვანებით, ძნელი გასარჩევია. ასეც უნდა იყოს – ეს აბსურდის თეატრია, რომლის სცენაზე გათამაშებული ყველაზე გაუგებარი ქმედებაც კი სინამდვილეს ასახავს.

წიგნი ორნაწილიანია, მეორე ნაწილი გაცილებით მსუბუქი საკითხავია. მისი მთავარი გმირი ჟაკ მორანია, რომელიც მოზარდ ვაჟთან ერთად სამსახურებრივ მოგზაურობას იწყებს. მოლოის მსგავსად, ისიც მუდმივად აკვირდება გარემოსა თუ ადამიანებს და იმდენად იმეორებს მოლოის, რომ კითხვის დასრულებისას თითქმის დარწმუნებული ხარ – ჟაკი მოლოია – სარკისებურად შებრუნებული მოლოი.

საბოლოო ჯამში, ეს ძიებათა – საკუთარ თავში მოგზაურობისა და აღმოჩენების წიგნია. კითხვის დასრულებისას შემშურდა მოლოის, რომელიც საოცრად თავისუფალია, საითაც უნდა იქით წავა, რამდენსაც უნდა იმდენს შეიმეცნებს და ისიც ზუსტად იცის, სად მიდის.

თვითმკვლელი ქალწულები

მინდა, გაგიმხილოთ, როგორი წიგნების კითხვა მიყვარს: ისეთების, რომლებშიც მხოლოდ მშრალად ნაამბობი ისტორია არ წერია ბედნიერი ან უბედური დასასრულით; როცა ავტორი ფლობს ენას და შეუძლია, კარგად დაწურული წინადადებების სიღრმეებიდან შემოგყვიროს, შეგაფხიზლოს, აგამოქმედოს. ჩემთვის დიდი სიამოვნებაა, როცა მეათეხარისხოვანი გმირიც კი ორი სიტყვით იმდენად საინტერესოდ არის დახასიათებული, რომ მასზე ამბის ცალკე ხაზის შექმნის საშუალებას იძლევა. სწორედ ასეთი წიგნი აღმოჩნდა ჯეფრი იუჯინიდისის "თვითმკვლელი ქალწულები", რომელიც წელს ითარგმნა ქართულ ენაზე.  თუ სათაური გეცნოთ, ე. ი. კინომოყვარული ხართ და სწორ გზაზეც დგახართ – ამ წიგნის მიხედვით სოფია კოპოლას ცნობილი ფილმია გადაღებული.

ჯეფრი იუჯინიდისი (დ. 1960) ბერძნული წარმოშობის ამერიკელი მწერალია, ხოლო წიგნი, ასე რომ მომხიბლა – 1993 წელს გამოცემული მისი პირველი რომანი, რომელმაც ავტორს საყოველთაო აღიარება მოუტანა. მოქმედება გასული საუკუნის 70-იან წლებში, ამერიკაში, მიჩიგანის შტატის პატარა ქალაქ გროს-პოინტში ვითარდება. წიგნში მოთხრობილია ხუთი თინეიჯერი დის თვითმკვლელობის ისტორია და აღწერილია ის გზა და გარემოებები, რამაც გოგონები ამ გადაწყვეტილებამდე მიიყვანა. მე არ ვიტყვი, რომ ეს პოეტური პროზაა, მაგრამ ჩემთვის სტრიქონებს შორის ბევრი პოეზიაა ჩამალული: მეტაფორებს, რომლებსაც ავტორი გვთავაზობს, კიდევ უფრო ახლოს მოაქვს მთავარი გმირების სულიერი მდგომარეობა და, ზოგადად, იმ პატარა ქალაქის სული, სადაც ტრაგედია მოხდა.

წიგნში მონაწილეობს (არ შემშლია, ვფიქრობ, ეს სიტყვა შეეფერება) ქალაქის თითქმის მთელი მოსახლეობა და არა მხოლოდ მოსახლეობა; ჩვენ მათ ვეცნობით სახელებით და გვარებით და მარჯვედ ნათქვამი თითო-ოროლა ფრაზით ვიგებთ ლამის თითოეულის ცხოვრების შესახებ. მაგალითად, ავიღოთ მისტერ ბუელი, რომელსაც სადად მოწყობილ საძინებელში ედო პირველი ცოლის ფოტოსურათი, რომელიც განქორწინების შემდეგ შეუყვარდა; ან დაუვიწყარი მოხუცი მისის კარაფილისი, რომელიც თავისი ტრაგიკული ცხოვრებისეული გამოცდილების საპირწონედ მხოლოდ სესილიას სუიციდს თვლიდა, რაც მკითხველს კიდევ უფრო შეაგრძნობინებს ამბის სიმძიმეს.

ლისბონების ქუჩის თელებზე ცალკე, ვრცლად წერაც შეიძლება. მე ვიტყოდი, ეს ერთ-ერთი შესანიშნავი მეტაფორაა, რაც რეფრენად გასდევს მთელ ტექსტს. ხეებს, რომლებსაც ავადმყოფობის მიზეზით ყოველწლიურად ჭრიდა ქალაქის საპარკო სამსახური, საუკეთესოდ "გამოსდით" დებისა და საზოგადოების ურთიერთდამოკიდებულების გადმოცემა. მუდმივად კავშირზე გამოსული გოგონების ხმა არავის ესმოდა: "ხის ტანის გაშიშვლების შემდეგ მუშები მომდევნო სიკვდილმისჯილისკენ მიემართებოდნენ, დანაღვლიანებული ხე კი ცდილობდა, ტოტების უბადრუკი  ნარჩენები აეწია. მხოლოდ მისი იძულებითი მდუმარება გვახვედრებდა, რომ უწინ ის განუწყვეტლივ გვესაუბრებოდა".

ქუჩის მაცხოვრებლების მოჭრილ ხეებთან გამომშვიდობებაც ლისბონების გოგონებთან გამომშვიდობებას ჰგავდა. ხალხი მხოლოდ ხეების მოჭრის შემდეგ ხვდებოდა, რომ მათ ქუჩებზე დარგული თელები ქალაქს ეკუთვნოდა, "რომელიც თავისი ნება-სურვილის მიხედვით წყვეტდა მათ ბედ-იღბალს". რა იქნებოდა, რომ ქალაქის ნება დების მიმართ განსხვავებული ყოფილიყო? რომ ის ადამიანები, ვინც კისრებწაგრძელებულები აკვირდებოდნენ ლისბონთა სახლს ("როგორც ცნობისმოყვარე ბრბო ათვალიერებს ხოლმე ავარიის ადგილს") დახმარებოდნენ მათ?

გამორჩეულია მონაკვეთი, სადაც ოთხი და ისე ებღაუჭება მათი სახლის წინ მდგარი თელის სიცოცხლეს, როგორც საკუთარს. "უკვე გვიანაა, ხე მკვდარია", – ამბობს ბრიგადირი, რომელიც მზად არის ხის მოსაჭრელად. "მხოლოდ თქვენ ფიქრობთ ასე", – ეპასუხება მერი.

თხრობა გამორჩეულია იმითაც, რომ ავტორი არა მხოლოდ დებისა და არსებული სიტუაციის მიმართ თანაგანცდას აღვივებს მკითხველში, არამედ მის ხუთ ძირითად გრძნობაზეც მოქმედებს: შეუძლებელია, არ დაინახოთ, არ ჩაგესმათ, არ შეეხოთ, არ იყნოსოთ და ჩააყოლოთ გემო ფურცლებზე გაფანტულ სიტყვებს. ჩემთვის განსაკუთრებით დასამახსოვრებელი სუნები იყო: განუმეორებელია "გამძაფრებული სიყვარულის" სუნის აგებულება, რომელსაც ამბის მთხრობელი ბიჭები აღწერენ. ჰო, ამბავს ის ბიჭები ყვებიან, ვინც ლისბონთა გოგონებთან ერთად იზრდებოდნენ, – უკვე ასაკში შესულებმაც რომ ვერ დაივიწყეს მათი მზის ათინათებივით მშვენიერი ხატება და ბოლომდე მაინც ვერ გასცეს პასუხი კითხვას "რატომ?"

ძალიან მინდა, ამ წიგნს განსაკუთრებით დები ლისბონების ასაკის გოგონები (მომავალი დედები) და დედები (მალე თინეიჯერების მშობლები რომ გახდებიან ან არიან კიდეც) გაეცნონ; ასევე – უსიტყვო და შვილების აღზრდას ჩამოშორებული მამები. ჩვენს ქვეყანაში, სადაც ტრადიციები და რელიგია ხშირად აღმზრდელობით პოლიტიკას განსაზღვრავს, სადაც არც თუ იშვიათია ოჯახის უფროსი წევრის დომინანტობა, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ფიქრი და მსჯელობა იმაზე, თუ რა მოაქვს დაუბალანსებელ, უთანასწორო ურთიერთობებს ოჯახში, რელიგიურობის თუ სხვა ფაქტორების გამო პირადი სივრცის შეზღუდვას, საზოგადოების მიერ მხოლოდ ყოვლისმცოდნე კრიტიკოსის ან დამკვირვებლის როლის მორგებას, იმ ადამიანების გარიყვას, ვისიც არ გვესმის და ამის გამო გვეშინია კიდეც, ხელის ჩაქნევასა და საკუთარ სამყაროში შეკეტვას. 

"ჩვენ, უბრალოდ, სიცოცხლე გვინდა, თუ ამის საშუალებას მოგვცემენ", – ამბობს ტერეზა ლისბონი. მივცეთ ერთმანეთს სიცოცხლის საშუალება. ეს ხომ მარტივია, თუ მოვინდომებთ.

ცუდი გოგოს ოინები

ვარგას ლიოსასთან ჩემი პირველი შეხვედრა კრახით დასრულდა – ეს იყო "დეიდა ხულია", რომელიც ვერ დავამთავრე და სანიშნეჩადებული დევს ჩემს წიგნის თაროზე ოდესმე მიბრუნების პერსპექტივით. "ცუდი გოგოს ოინებს" რაც შეეხება – არ ვიცი, სათაურმა მიმიზიდა თუ ყიდვამდე წიგნის გადათვალიერებამ, მაგრამ დიდი მოლოდინით შევიძინე. მოკლედ რომ ვთქვა, ეს არის "ცუდი გოგოსა" და "კარგი ბიჭის" – ავანტიურისტი ქალისა და მასზე ავადმყოფურად შეყვარებული კაცის ისტორია, რომელიც ამ ადამიანების მთელ შეგნებულ ცხოვრებას მოიცავს და გასული საუკუნის 50-იანი წლებიდან სამ კონტინენტზე და სამზე ბევრად მეტ ქვეყანაში ვითარდება.
თხრობა მსუბუქია; ავტორს სხვადასხვა ქვეყანაში მკითხველის გიდობაც კარგად გამოსდის – პოლიტიკური თუ კულტურული პროცესები სინქრონულად გასდევს მოქმედი გმირების პირადი ცხოვრების ხაზს. თუ ფლობერის "მადამ ბოვარი" გაქვთ წაკითხული, აუცილებლად გაგახსენდებათ ის. "ცუდი გოგო", რომელიც არაერთ სახელს ატარებს ცხოვრების მანძილზე, ფლობერის პატარა ფრანგი ქალბატონით შთაგონებული გმირია. ცნობილია, რომ ვარგას ლიოსა, მას შემდეგ, რაც 1959 წელს ფლობერის აღნიშნული წიგნი წაიკითხა, მოხიბლულია ამ გმირით, რაც აისახა კიდეც მის მწერლობაში.

მიუხედავად იმისა, რომ კითხვის მანძილზე სიუჟეტს ვერ მოწყდება მკითხველი, წიგნის დასრულების შემდეგ გამიჩნდა კითხვა: რა მომცა ამ წიგნმა? თუნდაც "მადამ ბოვარი" რომ ავიღოთ (რომელმაც ჩემზეც დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა თავის დროზე), მის გვერდით ლიოსას "ცუდი გოგო" სიახლეს  უკვე ვერ მთავაზობს. უბრალოდ, კიდევ ერთხელ მაფიქრებს ამ ტიპის ადამიანებზე, აღზრდის, ბავშვობაში არსებული გარემოპირობების შედეგებზე, ღია და დაფარულ სურვილებზე, რომლებიც სხვადასხვა დოზით ალბათ ყველა ადამიანშია. ერთი მოსაზრებაც გამახსენდა, რომელიც ყოველთვის მაღიზიანებდა თავისი არსით – ის, რომ წყვილში ერთს უყვარს გამეტებით და მეორე ნებას რთავს ან იყენებს. "ცუდი გოგოსა" და "კარგი ბიჭის", "ცუდი გოგოსა" და მისი იაპონელი საყვარლის წყვილები ამაგრებს ამ მოსაზრებას. "ცუდი გოგოს" ცხოვრება აგრეთვე ადასტურებს იმას, რომ ნებისმიერი ავანტიურისტი და მღელვარე ცხოვრების მქონე ადამიანი სიცოცხლის მეორე ნახევარში სტაბილურობასა და საყრდენს ეძებს. რამაც უკმარისობის განცდა დამიტოვა, სტრიქონებს შორის ჩაუმალელი სათქმელი იყო – აქ თითქმის ყველაფერი ზედაპირზე დევს, თუ არ ჩავთვლით რომანის ბოლოს მოთხრობილ ამბავს ზვირთმჭრელებზე, რომელიც გამორჩეულია. სიუჟეტში ბევრი დამთხვევაა – ისეთი პატარა სასწაულები, როგორებიც ლათინურ სერიალებში ხდება ხოლმე. აქვე უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ წიგნში მრავლად შეხვდებით სექსუალურ სცენებს, რომლებიც, ცოტა არ იყოს, მოუქნელად არის გადმოთარგმნილი (მაგ., "ლოგინი ჰქონდათ" და ა.შ.). 

ელემენტარული ნაწილაკები

მიშელ უელბეკის ქართული თარგმანებიდან ამ დრომდე „ელემენტარული ნაწილაკებიღა“ მქონდა წაუკითხავი, უფრო სწორად გადადებული, რადგან ორი წლის წინ დავიწყე და მერე, როგორღაც, შევეშვი. მგონია, რომ ყველა წიგნს აქვს თავისი წაკითხვის დრო და ამას, მე პირადად, ქვეცნობიერად ვგრძნობ ხოლმე; ალბათ, თქვენც...

წავიკითხე და დავითრგუნე, როგორც „ბრძოლის ველის განვრცობის“ კითხვისას და გავბრაზდი, როგორც არასდროს უელბეკის წიგნების გამო. მგონია, რომ ამ წიგნში განსაკუთრებით გაშიშვლებულია მიზეზ-შედეგობრიობის ამბები: დიახ, ჩვენ ყველანი ბავშვობიდან მოვდივართ. მთავარი გმირები ნახევარძმები, ბრუნო და მიშელი, სწორედ ბავშვობიდან გამოყოლილ ტვირთს მიათრევენ მთელი ცხოვრება.

მაგრამ რამაც გამაბრაზა, ქალებისადმი ავტორის დამოკიდებულებაა. პირველად გავხედე  უელბეკის რომანების ყველა გმირ ქალს ერთი რაკურსიდან და გული მომეწურა: ყველაზე ნათელ დროს, როცა ქალებს კაცებისთვის ბედნიერება მოაქვთ, როცა კაცები მშვიდდებიან და სრულიად კმაყოფილები ნამდვილი სიყვარულისთვის მზაობას გამოთქვამენ, როცა ყველაფერი უნდა დალაგდეს, მაშინ ხდება "კატასტროფა" და გადარჩენილი კაცები უხმოდ ეხლებიან სიცოცხლის კედლებს, მიილტვიან რომელიმე ბნელი, მათთვის კი განათებული კუთხისკენ (რომელსაც Sky Road შეგვიძლია ვუწოდოთ წიგნში მითითებული ქუჩის სახელწოდების მსგავსად), რომ იქ ჩამუხლულებმა ერთადერთ თანამგზავრად ზეცა აქციონ, რადგან ამქვეყნად ყველაზე მთავარი ზეცაა, ხოლო მასში განზავება – ზღვაში შებიჯების მსგავსი რამ.

თუმცა, უელბეკის თქმით, ყველაფერი კანონზომიერია: საშიშ სივრცეში, რომელიც ჩვენსავე ცნობიერებაში იშვება, სიცოცხლესა და სიკვდილს ვსწავლობთ. ამავე სივრცეში წარმოჩინდება განშორება, განკერძოება და ტკივილი. უელბეკის გმირები ყოველგვარი რელიგიისგან თავისუფლები სწავლობენ სიცოცხლესა და სიკვდილს და დგანან გზაზე, რომელსაც ზეცისკენ მიმავალი ჰქვია; ხოლო, რაც შეეხება ცხოვრებისგან გულგატეხილ, აუსრულებელოცნებებიან ქალებს, მათგან მხოლოდ მოგონებები რჩება, როგორც ფერფლი – ვარდებიან ბაღებში მიმოფანტული. და რაც მაღიზიანებს, ისაა, თითქოს მათ არ ცნობს ავტორი, თითქოს მათი გზა ზეცისკენ ბუნდოვანია, ქალების მისია მხოლოდ კაცების ამ გზაზე დაყენებაა. საბოლოო ჯამში კი, ვერდიქტი ორივე მხარისთვის გამოტანილია: ისინი უნდა გაქრნენ – კაცობრიობა არსებული სახით უნდა გადაშენდეს და გზა ახალ რასას დაუთმოს.

რატომ მიყვარს უელბეკი? ზუსტად ვიცი: არაფერს გილამაზებს, ცხოვრებას ისე აგიღწერს, როგორიც არის და გეგმაზომიერად, დაუნანებელ-დაუნდობლად გაჭერს ყველაზე მთავარ საფიქრალზე – სიცოცხლის აზრსა და სიკვდილის გარდაუვლობაზე. იმდენად დაუნანებლად, რომ მეც, როგორც რეალისტ ადამიანს, რომელიც თეთრს ყოველთვის თეთრს უწოდებს და შავს – შავს, ხანდახან მემძიმება მისი ძალისხმევა, ვბრაზდები და კონკრეტულ წიგნს უკანმოუხედავად ვემშვიდობები: ალბათ არასდროს მივუბრუნდები ზემოთხსენებულ ორ რომანს – მტკივნეულია. 

ამასობაში უელბეკის ახალი თარგმანი აღმოჩნდა ჩემს მაგიდაზე – „კუნძულის შესაძლებლობა“ და არ ვიცი, ისევ უელბეკის კითხვა გადავაბა თუ მარიო ვარგას ლიოსას  „ცუდი გოგოს ოინებს“ მივხედო. ორივეს წაკითხვა უზომოდ მინდა. ასე თუ ისე, უახლოეს პერიოდში, რომელიმეს შესახებ გაჩნდება აქ ჩანაწერი:)

ამონარიდები:  >1,  >2,  >3

ქვეყანა, სადაც ყველაფერი შეიძლება მოხდეს

ქართულენოვანი გამოცემა უკეთესი ყდით ვერ ვნახე

"ქვეყანა, სადაც ყველაფერი შეიძლება მოხდეს" (ორიგინ. სათაური "Anything Can Happen"), ქართველ ემიგრანტ ავტორს – გიორგი პაპაშვილსა და მის მეუღლეს – ჰელენ ვეით პაპაშვილს ეკუთვნით. წიგნი 1945 წელს ამერიკის შეერთებულ შტატებში გამომცემლობა „Harper and Brother"-ის მიერ გამოიცა და გამოსვლიდან რამდენიმე თვეში ბესტსელერად იქცა: მხოლოდ ამერიკის შეერთებულ შტატებში 1948 წლისთვის უკვე მე-15 გამოცემა დაისტამბა და 1,5 მილიონი ეგზემპლარი გაიყიდა, რაც იმ დროისთვის არნახული რაოდენობა იყო; მოგვიანებით 20-მდე ენაზე ითარგმნა. წიგნის მიხედვით 1952 წელს ჰოლივუდში ფილმიც გადაიღეს იგივე სახელწოდებით, ხოსე ფერერისა და კიმ ჰანთერის მონაწილეობით, ქართული სიმღერების თანხლებით (ბმულები იხ. პოსტის ბოლოში).

"ყველაფერი შეიძლება მოხდეს" გასული საუკუნის 30-იანი წლების ამერიკის შეერთებულ შტატებს  გვაცნობს. ქართულ ენაზე ეს წიგნი 1966 წელს გამოიცა სათაურით "ქვეყანა, სადაც ყველაფერი შეიძლება მოხდეს" (ანდუყაფარ ჭეიშვილის თარგმანი). სანამ წავიკითხავდი, ვფიქრობდი, როგორ მოხდა, რომ ემიგრანტულ-ამერიკული ბესტსელერი საბჭოეთმაც მიიღო და გამოსცა. წაკითხვის შემდეგ მივხვდი: ამერიკელები და საბჭოელები წიგნს უყურებდნენ მედლის ორი მხრიდან: წიგნში ნათლად ჩანს, როგორ შენდებოდა ის ძლიერი სახელმწიფო, რომელსაც ახლა ვიცნობთ, საბჭოელები კი მასში ალბათ მხოლოდ კაპიტალიზმის სირთულეებს ხედავდნენ და ერთი სული ჰქონდათ, ყველასთვის ეთქვათ: აი, ჩვენი ქვეყნიდან გაქცეული ემიგრანტი, რა დღეშია ლუკმა-პურისთვის მაშინ, როცა საბჭოთა მოქალაქეს ყველაფერი უფასოდ და უხვად აქვს. თუნდაც წიგნის სახელწოდებაში სიტყვა "ქვეყნის" ჩამატება უკვე სვამს გარკვეულ აქცენტს.

კრებული ოც მოთხრობას მოიცავს. განსაკუთრებით დამამახსოვრდა ამბავი, რომელიც ამერიკულ სასამართლოს ეხება. ამ მოთხრობაში ჩანს, როგორ ყალიბდება კანონზე დამოკიდებული საზოგადოება ისე, რომ ადამიანის ღირსება დაფასებული იყოს და არასდროს დაკნინდეს. ამერიკული ჯარის შესახებ ბევრისმთქმელია 80 წლის ქართველის ფრაზა: "მინდა იმ არმიის რიგებში ჩავდგე, სადაც კაცს შეუძლია ჯარისკაციც იყოს და ადამიანიც". მოთხრობების გმირებს თუ გადავხედავთ, თითო შტრიხითაც გასაგები ხდება, ვის რა ღირებულებები მიჰყვება თავისი ქვეყნიდან, რა "ბარგით" ჩადის ამ დიდ ქვეყანაში, რა უშლის ხელს ან რა ეხმარება წარმატების მიღწევაში. ამ კეთილამბებიანი წიგნის დახურვის შემდეგ კი ერთმა კითხვამ შემახსენა თავი: "გვეშველება რამე?" :) პ. ს. წიგნში არაერთ კულინარიულ რეცეპტს იპოვით. აი, მაგალითად, ჩვენებური "საწყალი კაცის ხიზილალა" (გსმენიათ?), რის გარეშეც იმდროინდელი ქართული ქორწილის სუფრა არ იქნებოდა.
მაშ ასე: "კანიანად შემწვარ ბადრიჯანს კოვზით ამოფხეკენ და კარგად მოსრესენ. მერე წვრილად დაჭრილ ქორფა ხახვს დააყრიან, ლიმონის წვენს და ზეთს დაასხამენ და მერე ტარხუნას, ძმარსა და ოხრახუშს უზამენ."
გემრიელად მიირთვით :) ფილმის ბმულები: >1,  >2,  >3,  <4

ამერიკული პირველი გამოცემის გარეკანი

პატრიარქის შემოდგომა

წიგნი, რომელზეც ახლა ვწერ, სტუდენტობისას წავიკითხე, მაგრამ მას მერე ბევრმა წელმა თუ წყალმა ჩაიარა და ჩემი ახლანდელი შთაბეჭდილება ისეთივე მძაფრია, როგორიც შეიძლება პირველად წაკითხვისას მიმეღო. ბოლო წლებში ჩვენში საკმაოდ პოპულარულია ორუელის "ცხოველების ფერმა", რომელიც ერთი-ორჯერ გამახსენდა კითხვისას. მინდა, ეს წიგნი იყოს ძალიან პოპულარული – გაბრიელ გარსია მარკესის ალბათ ერთ-ერთი (ყველაზე თუ არა) საუკეთესო წიგნი – "პატრიარქის შემოდგომა". წაიკითხეთ და ამოიცანით. წაიკითხეთ, რომ ამოცნობა შეძლოთ.
აქვე მინდა ვთქვა, რომ მხატვრული ტექსტის კითხვისას იშვიათად მინდება ეპიზოდების ვიზუალურად გამოხატვა, მაგალითად, დახატვა ან ფოტოგადაღება; ამ იშვიათობის ფონზე კი, მარკესის ტექსტების კითხვისას – ხშირად. თანდართულ ამონარიდებში ერთ ასეთ ეპიზოდსაც ნახავთ, ვიზუალიზაციის სურვილი რომ გამიჩინა. ამონარიდები:  >1,  >2,  >3

მოწყენილობა

ალბერტო მორავიას "მოწყენილობა" პირველად 1960 წელს გამოიცა და ავტორის შემოქმედებაში ერთგვარ საზღვრადაც იქცა – "მოწყენილობამდე" და "მოწყენილობის" შემდეგ. წიგნში შესანიშნავად არის დახატული მთავარი გმირის ფსიქო-ემოციური პორტრეტი და, ზოგადად, მეორე მსოფლიო ომის შემდგომი თაობის ინდიფერენტული განწყობა აწმყოსა და მომავლისადმი; თუმცა, ეს ნეორეალისტური ნაწარმოები ალბათ მისი ეროტიულობის გამოც გახდა სკანდალური. საქმე ხომ 60-იანი წლების ტრადიციულ იტალიას ეხება. წიგნში საკმაოდ ღია ეროტიული (თუმცა, დღევანდელი გადასახედიდან უწყინარი) სცენებია მოცემული, რომლებსაც გასული საუკუნის ევროპული კინოს სურნელიც დაჰკრავს (ან პირიქით, ევროპულ კინოს ეტყობა მორავიას კვალი). კინო ვახსენე და ბარემ ვიტყვი, რომ "მოწყენილობის" მიხედვით ორი ფილმია გადაღებული – 1963 (The Empty Canvas) და 1998 (La noia) წლებში. მე კი მგონია, რომ ამ რომანიდან მშვენიერი სპექტაკლი გამოდნებოდა, იმის გათვალისწინებით, რომ მასში სულ რამდენიმე მოქმედი გმირია, თხრობა ძირითადად დიალოგებზე დგას, მოქმედებაც სამიოდე მიზანსცენაში შეიძლება გადანაწილდეს...

ასე თუ ისე, წიგნმა შთაბეჭდილება მოახდინა ჩემზე. მთავარი გმირი 35 წლის მხატვარი დინოა, მდიდარი დედის ერთადერთი ვაჟი, რომელიც სიმდიდრეს გაურბის და ფსევდოღარიბის ცხოვრებით ცხოვრობს; გამუდმებით მიილტვის დედისკენ, თუმცა მიაღწევს თუ არა მასთან, გული ერევა შეგრძნებაზე, რომელიც დედის წიაღში დაბრუნებას აგონებს და ისევ ელდანაკრავივით ტოვებს მშობლიურ სახლს. დინო დედის კმაყოფაზე ცხოვრობს, თავადვე იწესებს საარსებოდ საჭირო თანხის მინიმალურ რაოდენობას. მისთვის ცხოვრებას სიამოვნება არ მოაქვს, მოწყენილობა სტანჯავს – არაფრის მიმართ განიცდის რაიმე სახის კავშირს, სანამ მის ცხოვრებაში სესილია – ღარიბი ნიმფომანი გოგო არ გამოჩნდება. სესილიაც  მოწყენილობით არის შეპყრობილი, ერთადერთ სიამოვნებას სხეულისგან იღებს, არ აინტერესებს მშობლები, საკუთარი მომავალი, ინდიფერენტულია გარემოს თუ ფულის მიმართ, არავითარი მიზანი გააჩნია. დინო, სესილიას გაცნობიდან მალევე, ცხოვრებაში პირველად განიცდის რაიმეს დასაკუთრების სურვილს, რაც მისთვის უჩვეულო და აუტანელია. იმდენად, რომ გამუდმებით ეძებს გზას ამ დამოკიდებულებისგან გასათავისუფლებლად, მაგრამ რაც მეტად "მოძრაობს", ჭაობიც მეტად ითრევს. დინო დასაკუთრებას გათავისუფლებას უკავშირებს – მოწყენილობის ჩვეულ კლაპოტში ჩაბრუნების ერთადერთ გზად აღიქვამს, რისთვისაც სრულიად შეგნებულად დგამს ყველაზე დამამცირებელ ნაბიჯებს, რაც შეიძლება ადამიანმა პირად ურთიერთობებში გადადგას, მაგრამ მისი ყველა მცდელობა ამაოა.

ცალკე საინტერესოა მშობლების თაობა – დინოს დედა და მისი გარემოცვა, სესილიას მშობლები; მათი ყოფა თუ მიზნები ფაშიზმგამოვლილ ქვეყანაში, დამოკიდებულება შვილებისადმი. ერთ-ერთი ყველაზე დასამახსოვრებელი ეპიზოდი ჩემთვის სესილიას ბინაში განვითარებული მოვლენები იყო – იმდენად ნატურალისტურად არის აღწერილი გარემო და ადამიანების პორტრეტები ამ ინტერიერში, იმდენად კადრირებულია თითოეული ქმედება. საერთოდაც, მარქსისა და ფროიდის თეორიებით გატაცებული ავტორის გმირების ქმედებებში ბევრის ამოკითხვა შეიძლება. თუნდაც დედის საწოლზე სესილიას დაუფლება ავიღოთ.

და ბოლოს, ალბერტო მორავიას გაცნობა "მოწყენილობით" არ დამიწყია – წლების წინ, მისი "ზიზღი" ჩემი გზის ერთ-ერთი პირველი თანამგზავრი იყო. მაშინ "გზაში წაკითხული წიგნები" არ არსებობდა და მოგვიანებით მის შესახებ დაწერას თავი ვეღარ მოვაბი. იმედია, ოდესმე ამ წიგნსაც მივუბრუნდები. > ამონარიდი

 

ნაცუკაშიი, ანუ ტკბილი ნოსტალგია

ამელი ნოტომს, როგორც ავტორს, გააჩნია შარმი, რის გამოც მის ახალ თარგმანებს უყურადღებოდ არ ვტოვებ ხოლმე და, ცხადია, "ტკბილი ნოსტალგიაც" დავიმგზავრე. მით უმეტეს, რომ თემა იაპონია იყო და ქენძაბურო ოეს მოთხრობების დამსახურებით იაპონურ ტალღაზე მომართულს, ისევ მსურდა ამ ქვეყნის შეგრძნება. თუმცა წიგნმა ბევრი ვერაფერი მომცა; ერთგვარი დღიური-რეპორტაჟია მწერალ ამელი ნოტომის იაპონიაში მოგზაურობის შესახებ, სადაც ის ტელეგადამღებ ჯგუფთან ერთად ჩადის და ბავშვობისა და პირველი სიყვარულის მოგონებებს აცოცხლებს: ხვდება თავის აღმზრდელს, ყოფილ შეყვარებულს; ეძებს  ადგილებს, რომლებსაც იცნობდა, შეგრძნებებს, რომლებიც განუცდია... და საბოლოოდ ასკვნის, რომ მიუხედავად სურვილისა და ამ ქვეყანასთან ბავშვობაში გაბმული დამაკავშირებელი ძაფებისა, ვერასდროს გახდება იაპონელი. თხრობა მშრალია, ისეთი, როგორიც რეპორტაჟს შეეფერება –  ეს არის წიგნში ნახსენები სავარაუდო ტელეგადაცემის წერილობითი ვერსია.

აღუ – ზეციური ზმანება

ქენძაბურო ოეს მოთხრობების პირველად წაკითხვა საგნების დანისლული სათვალით თვალიერებას ჰგავს: ყველაფერი თავის ადგილზე დევს, რაკურსი ოპტიმალურად შერჩეულია, გულისა და გონებისკენ მიმავალი გზები აღსაქმელად – ღია, მაგრამ მაინც, ვხვდები, რომ კიდევ ერთხელ მსურს წაკითხვა. ამიტომ, გარემოს უკეთ შესაცნობად თუ გმირების ტყავის კარგად მოსარგებად სათვალის მინებს გულმოდგინედ ვაპრიალებ და ვიწყებ:

პირველი მოთხრობა, რომლის სახელწოდებაც კრებულის გარეკანზეა გამოტანილი, ერთ-ერთი ყველაზე დასამახსოვრებელია – მთავარი გმირის პროტოტიპი წიგნის ავტორის შვილია. ამ ფაქტის გამო ამბავი კიდევ უფრო მძაფრად აღიქმება. ქენძაბურო ოეს ვაჟი გონებრივად ჩამორჩენილი დაიბადა. ის მუსიკის ენით მეტყველებს, მუსიკას კი ფრინველებისგან იწერს. მოთხრობის მთავარ გმირში გაზავებულია მამაც და შვილიც – ქენძაბუროც და მისი ხიკარიც.

"ატომის საუკუნის სული – მფარველი", "ტვირთის გადატანა", "ატომის საუკუნის ტყის განდეგილი" ამ კრებულდან ჩემთვის ყველაზე გამორჩეული მოთხრობებია. თითოეულ მათგანზე ალბათ ცალკე ჩანაწერის გაკეთებაც შეიძლება – მათზე ბევრის თქმას შევძლებდი. "ტვირთის გადატანაში" იმდენად ნატურალურია თხრობა, რომ ხბოს თანთალა, ახალგატყავებულ ხორცს ჩემი ხელებიც ეხებოდნენ, სუნიც მძაფრად მცემდა, სიმძიმეც წელს მწყვეტდა, ძაღლებსაც გავურბოდი... საერთოდაც, ეს, ფიზიკურობამდე დასული თანაგანცდა არაერთხელ გამიჩნდა ამ წიგნის კითხვისას, რაც იშვიათია ჩემთვის. აუცილებლად უნდა ავღნიშნო მკვეთრი, ოსტატურად მოსმული შტრიხებით გამოსახული ფსიქოლოგიური პორტრეტები, რომლებსაც ამ პატარა მოთხრობებში ქმნის ავტორი.

ქენძაბურო ოე სანობელო ლექციაში ამბობს: "ვიზრდებოდი და გამუდმებით ვაწყდებოდი სიძნელეებს ცხოვრების სხვადასხვა სფეროში: ოჯახში, იაპონურ საზოგადოებასთან ურთიერთობაში და საერთოდ მთელ ჩემს ყოფაში XX საუკუნის მეორე ნახევარში. გადავრჩი იმის წყალობით, რომ ჩემს ტანჯვა-ვაებას რომანის ფორმას ვაძლევდი. წერისას ვამჩნევდი, რომ ჩემდა უნებურად ვიმეორებდი, თითქოსდა ამოვიოხრებდი: "მე ისევ ადამიანი ვარ!" ალბათ, შეუფერებელია აქ, ამ გარემოებაში საკუთარ თავზე ლაპარაკი, მაგრამ მინდოდა მეთქვა, რომ ჩემი ნაწარმოებების სტილის საფუძველი ყოველთვის იყო ის, რომ ვიწყებდი პირადი გამოცდილებიდან, შემდეგ ვუკავშირებდი საზოგადოებას, მერე ქვეყანასა და მთელ მსოფლიოს." და მართლაც, ოეს ყოველი მოთხრობის ბოლოს მთავარი გმირ(ებ)ი სტრიქონებს შორის ტოვებენ გზავნილს: – მიუხედავად ამ ყველაფრისა, "მე ისევ ადამიანი ვარ!" ამონარიდები: > 1,   > 2

მოგონებანი მონასტერზე

ჟოზე სარამაგუმ "მოგონებანი მონასტერზე" 1982 წელს გამოსცა, ხოლო 1998 წელს ამ რომანისთვის ნობელის პრემიაც მიიღო. აღმოვაჩინე, რომ 1995 წელს გამოცემული "სიბრმავის" მთავარი სათქმელი ჯერ კიდევ ამ არაჩვეულებრივ ისტორიაში ჩაუდია ავტორს: "დღეს ისეთი დღეა, რომ უნდა იხილო, და არა უბრალოდ უყურო, ყურება დიდი საქმე არაა, ეს ყველას შეუძლია, ადამიანების უმეტესობას ხომ თვალები აქვთ, მაგრამ მაინც ბრმები არიან." საერთოდაც, სარამაგუ ყველა მის წიგნში, რაც წამიკითხავს, პირდაპირ თუ ირიბად, ამ სათქმელს ავითარებს.  

რომანში თანაბრად არის წარმოდგენილი როგორც "ერის" (მმართველთა თუ მათი ხელქვეითების), ისე "ბერის" (ასევე რანგების მიხედვით) მხარე. სარამაგუს არ ღალატობს ირონიანარევი იუმორის გრძნობა, რაც მიყვარს კიდეც მასთან. პირველივე გვერდიდან პრაქტიკულად კომედიის მაყურებელი ხდები, – ხედავ ნაკურთხ და ნალოლიავებ სიყვარულს და შემდეგ ინაცვლებ წყვილთან, რომელიც მათი დაულოცავი კავშირის და ურთულესი ცხოვრების მიუხედავად, სულის ამოსვლამდე "ერთ სულ და ერთ ხორც" რჩება.

რომანის მთავარი გმირები ერთგვარი შერეკილები არიან – ყოფილი ჯარისკაცი, ცალხელა ბალთაზარი და მისი ნათელმხილველი მეუღლე – ბლიმუნდა. ისინი ვერ ამბობენ, რა შესაძლებლობები აქვთ, რას მიაღწიეს; მთელი ცხოვრების მანძილზე ვერ პოულობენ საკუთარ ადგილს ადამიანებს შორის და როგორც კი გაბედავენ სიმართლის გამჟღავნებას, ხალხისთვის ხდებიან კიდეც შერეკილები. ასეთების ადგილი კი კოცონზეა. შერეკილები შემთხვევით არ მიხსენებია – ბალთაზარი "პასაროლას" აგებს, პირველ მფრინავ მანქანას. როგორ შეიძლება მიაღწიო წარმოუდგენელს? გადადგა მთა? აიჭრა ცაში, სადაც მანამ მარტო ჩიტები და სულიწმინდა თუ ხვდებოდნენ? მხოლოდ და მხოლოდ თვალების და ნების დახმარებით: უნდა ხედავდე იმას, რასაც სხვები ვერ ხედავენ და შეაგროვო საკუთარი თუ სხვების ნება (აქ კიდევ ერთხელ შემახსენა თავი ასორინის წიგნმა).

მეფე ჟუან მეხუთესაც ნება აშენებინებს პორტუგალიის ყველაზე დიდ ტაძარს. 1711-1730 წლებში მიმდინარე მშენებლობაზე 50 ათასამდე მუშა მუშაობდა, რომლებიც იძულებით ჩაჰყავდათ ქვეყნის ყველა კუთხიდან, რათა დათქმული თარიღისთვის სასახლე  და ტაძარი საზეიმოდ ეკურთხებინათ. ასობით მათგანი დასახიჩრდა ან დაიღუპა ამ მშენებლობაზე, დაშორდა ოჯახს, ვეღარ მიაგნო სახლს... მეფის ნების შედეგი დღესაც აღტაცებას იწვევს, თუმცა სარამაგუს მიერ დასმული კითხვა და მასზე გაცემული პასუხი არანაკლებ აღტაცებულს მტოვებს: "რაღატომ ვაშენებთ მიწაზე ეკლესიებსა და მონასტრებს? რადგანაც არ გვესმის, რომ მიწა უკვე ეკლესიაცაა და მონასტერიც."

ამონარიდები: >1,  >2,  >3

>

რუკა და ტერიტორია

ეს წიგნი ჯერ კიდევ გასული წლის დასაწყისში წავიკითხე; და შევიყვარე უკანმოუხედავად. თუმცა მხოლოდ ახლა, ერთი წლის დაგვიანებით, ვწერ მასზე:

ვიდრე "რუკა და ტერიტორიას" წავიკითხავდი, მიშელ უელბეკის წიგნებიდან ყველაზე მეტად "პლატფორმას" გამოვარჩევდი. მაგრამ ახლა დანამდვილებით შემიძლია ვთქვა, რომ ქართულ ენაზე უელბეკის ამ, ჯერჯერობით უკანასკნელმა, თარგმანმა ჩემთვის ყველა მისი წიგნი გადაფარა. მან მითხრა სად ვცხოვრობ, როგორ სამყაროში, რატომ მიჭირს ან მილხინს, რას შეიძლება ველოდო მომავალში. თუ უელბეკის რომელიმე რომანი მაინც წაგიკითხავთ, მასთან შედარებით "რუკა და ტერიტორია" ნაკლებდეპრესიულად მოგეჩვენებათ, თუმცა ამავე დროს, ყველაზე მეტად წარმოაჩენს თანამედროვე ადამიანის რაობას, მის აწმყოს თუ ხვალინდელ დღეს. როგორია დღეს სიყვარული, შემოქმედება და შემოქმედის მდგომარეობა, რა როლი აქვს ფულს, ძალადობას... ავტორის თქმით, წიგნი მამა–შვილის ურთიერთობაზეა; არც უამისობაა, დიდი ადგილი უჭირავს მშობლისა და შვილის ურთიერთობას, მაგრამ ჩემთვის ეს წიგნი მაინც მარტოობაზე დაწერილი საგაა; პირში მოხლილი სიმართლე, რომელსაც თუ თვალს გაუსწორებთ, ამ რომანის შეყვარებაც გარანტირებული გექნებათ.

რომანში თავად ავტორსაც შეხვდებით, როგორც მოქმედ გმირს – უკიდურესი თვითირონიით სავსეს. ზოგადად, "რუკა და ტერიტორია" ირონიით სავსე წიგნია, ფინალითურთ, საიდანაც ვიგებთ, რომ თურმე "აქ გამოთქმულ აზრებზე პასუხისმგებლობა მხოლოდ პერსონაჟებს ეკისრებათ; მოკლედ რომ ვთქვათ, ეს მხოლოდ და მხოლოდ მხატვრული ნაწარმოებია."

ზოგადი ფრაზებით შემოვიფარგლე, მთავარი გმირის, ჟედის ცხოვრებას აქ არ განვიხილავ; არც იმ არაერთ ეპიზოდს, უზომოდ რომ იმოქმედა ჩემზე.

ამონარიდები: > 1,  > 2